การประเมินอายุครรภ์ในหญิงตั้งครรภ์

ถาม  :  อยากทราบว่าการประเมินอายุครรภ์ในหญิงตั้งครรภ์จะสามารถทำได้อย่างไรบ้าง.

                                                                                                                                     หมอใหม่

ตอบ  :  ในการดูแลการตั้งครรภ์ สิ่งที่สำคัญอย่างหนึ่งคือการประเมินอายุครรภ์ของการตั้งครรภ์นั้น ซึ่งในทางปฏิบัติอายุครรภ์จะนับตั้งแต่วันแรกของประจำเดือนครั้งสุดท้าย ซึ่งอย่างไรก็ตามบางครั้งหญิงตั้งครรภ์อาจจำประจำเดือนครั้งสุดท้ายไม่ได้.การจะบอกว่าขณะนี้อายุครรภ์เท่าใดมีวิธีง่ายๆ ดังนี้คือ

1. การคะเนอายุครรภ์จากประวัติเด็กดิ้น
โดยทั่วไปในการตั้งครรภ์ครั้งแรกเด็กจะเริ่มดิ้นขณะอายุครรภ์ 18-20 สัปดาห์ สำหรับครรภ์หลังจะเริ่มดิ้นขณะอายุครรภ์ได้ 16-18 สัปดาห์.ถ้าได้ประวัติวันเริ่มดิ้นก็สามารถคาดคะเนอายุครรภ์ได้ว่าเท่าใด เช่น เด็กเริ่มดิ้นมา 4 สัปดาห์ในการตั้งครรภ์ครั้งแรกอายุครรภ์จะประมาณ 22-24 สัปดาห์ เป็นต้น.
 

2. การคะเนอายุครรภ์จากขนาดของมดลูก

ในทางปฏิบัติที่นิยมใช้มีอยู่ 2 วิธีได้แก่

2.1 การใช้สัดส่วนของยอดมดลูกกับหน้าท้องหญิงตั้งครรภ์ โดยแบ่งระยะระหว่างสะดือกับกระดูกหัวหน่าวเป็น 3 ส่วนเท่าๆ กันและแบ่งระยะระหว่างสะดือกับกระดูกลิ้นปี่เป็น 4 ส่วนเท่าๆ กัน จะพบว่ามีความสัมพันธ์กับอายุครรภ์ดังนี้คือ

อายุครรภ์ 12 สัปดาห์  ยอดมดลูกจะสูงประมาณ  1/3 เหนือกระดูกหัวหน่าว

                16 สัปดาห์  ยอดมดลูกจะสูงประมาณ  2/3 เหนือกระดูกหัวหน่าว

                20 สัปดาห์  ยอดมดลูกอยู่ระดับสะดือ

                24 สัปดาห์ ยอดมดลูกจะสูงกว่าระดับสะดือเล็กน้อย

                28 สัปดาห์  ยอดมดลูกอยู่ 1/4 เหนือระดับสะดือ

                32 สัปดาห์  ยอดมดลูกอยู่ 2/4 เหนือระดับสะดือ

                36 สัปดาห์  ยอดมดลูกอยู่ 3/4 เหนือระดับสะดือ

2.2  การวัดระดับยอดมดลูกโดยใช้สายวัด คือวัดระยะจากรอยต่อของกระดูกหัวหน่าวจนถึงยอดมดลูกแนบตามส่วนโค้งของมดลูก.มีการศึกษาของ  Jimenez และคณะ พบว่า ในระหว่างอายุครรภ์ 18-30 สัปดาห์ ระยะที่วัดได้เป็นเซนติเมตรจะเท่ากับอายุครรภ์เป็นสัปดาห์ เช่น วัดได้ 27 เซนติเมตร จะเท่ากับอายุครรภ์ 27  สัปดาห์ เป็นต้น.

ซึ่งวิธีนี้ค่อนข้างใช้ได้ดี และความคลาดเคลื่อนน้อย คือ 2-3 สัปดาห์ในระหว่างอายุครรภ์ 18-30 สัปดาห์ ซึ่งโดยส่วนตัวผู้เขียนนิยมใช้มากกว่าวิธีข้อ 2.1.
 

3. คะเนอายุครรภ์โดยใช้คลื่นเสียงความถี่สูง (ultrasound)
ซึ่งในปัจจุบันจะมีเกือบทุกโรงพยาบาลและให้ความแม่นยำในการบอกอายุครรภ์ได้ค่อนข้างดีกว่าวิธีอื่น โดยเฉพาะถ้าทำก่อน 26 สัปดาห์ แต่ก็มีข้อเสียที่ต้องอาศัยทักษะและความรู้ของผู้ตรวจรายละเอียดค่อนข้างมากจะไม่ขอกล่าวใน ที่นี้.

จากความรู้ข้างต้นเรายังสามารถใช้ในการติดตามว่า การตั้งครรภ์นั้นมีการโตของมดลูกที่ผิดไปจากอายุครรภ์ที่ควรจะเป็นหรือไม่ เช่นอายุครรภ์นับจากวันแรกของรอบเดือนครั้งสุดท้ายได้ 20 สัปดาห์ แต่วัดยอดมดลูกได้ 28 เซนติเมตร แสดงว่าขนาดไม่สัมพันธ์กับอายุครรภ์ซึ่งอาจเกิดจากการจำประจำเดือนคลาดเคลื่อน หรือครรภ์แฝด หรือสาเหตุอื่นๆ ก็ควรจะพิสูจน์โดยใช้วิธีตรวจสอบที่ให้ความแม่นยำสูงกว่าเป็นตัวตัดสิน เช่น การใช้อัลตราซาวนด์มาช่วย เป็นต้น. 

นอกจากอายุครรภ์แล้ว สตรีตั้งครรภ์มักนิยมถามวันกำหนดคลอด ซึ่งในทางเวชปฏิบัติจะกำหนดเป็นวันที่อายุครรภ์ครบ 40 สัปดาห์เป็นหลัก ซึ่งอาจใช้สูตรในการคำนวณของ Naegele 's rule มาใช้  คือ วันกำหนดคลอด  =  วันแรกของรอบเดือนครั้งสุดท้าย + 7  วัน  - 3 เดือน เช่น 14 มกราคม 2547 เป็นวันแรกของประจำเดือนครั้งสุดท้าย   ดังนั้นวันกำหนดคลอด  =   14 มกราคม 2547 + 7 วัน-3 เดือน =  21 ตุลาคม 2547.    

  
วิธีดังกล่าวค่อนข้างคำนวณง่ายและมีความคลาดเคลื่อนจากวันที่อายุครรภ์ครบ 40 สัปดาห์น้อย คือ ไม่เกิน 7 วัน จึงเป็นที่นิยมใช้ในทางเวชปฏิบัติ.

ฤชา ตั้งจิตธรรม พ.บ. สูตินรีแพทย์, โรงพยาบาลสระบุรี