ต้นไม้....สหายที่ถูกลืม

          “ต้นไม้เป็นอย่างไร  คนก็เป็นอย่างนั้น”  คำคมประโยคข้างบนนี้  เขียนติดอยู่บนป้ายไม้ที่แขวนติดอยู่ในวัดหนองป่าพง  อ.วารินชำราบ  จ. อุบลราชธานี  เป็นคำพูดที่หลวงปู่ชา  เคยกล่าวไว้ให้ลูกศิษย์ลูกหาฟังอยู่เนื่องๆ  สมัยท่านยังมีชีวิตอยู่...

          ปี 2559 นี้  เป็นปีที่ประเทศไทยประสบกับภาวะแห้งแล้ง  ฤดูแล้งยาวนาน  อากาศร้อนจัดกว่าทุกๆปี  ทำให้เกิดปัญหาขาดแคลนน้ำอุปโภคบริโภคในหลายพื้นที่  บางแห่งแม่น้ำลำคลองตื้นเขิน  นับเป็นอีกปีหนึ่งที่เราเห็นผลกระทบจากสภาวะโลกร้อนอย่างชัดเจน  ผลกระทบเรื่องนี้ทำให้เกิดไฟป่าในหลายพื้นที่  ซึ่งทำให้ผืนป่าหลายแห่งได้รับความเสียหาย  ที่จังหวัดชัยภูมิในเขตอำเภอแก้งคร้อ-ภูเขียว  พระอาจารย์ไพศาล  วิสาโล  ร่วมกับชาวบ้านในแถบนั้นและเครือข่ายกัลยาณมิตร  ปลูกป่าไว้บนแถบเชิงเขาและพื้นที่สูงนับพันไร่  เป็นเวลากว่า 10 ปี ก็ได้รับความเสียหายจากไฟป่า (แต่คาดว่าเป็นฝีมือพรานและพวกหาของป่า) เสียหายร้ายแรงมาก  ในเขตภาคเหนือของประเทศก็ประสบปัญหาที่คล้ายคลึงกัน

          ข่าวที่ปรากฏในสื่อช่วงหลายเดือนที่ผ่านมา  สะท้อนให้เห็นว่า   แม่น้ำลำคลอง ไปจนถึงเขื่อนเก็บกักน้ำแทบทุกแห่งทั่วประเทศ  ได้รับผลกระทบจากภัยแล้งครั้งนี้ใหญ่หลวงนัก  แม่น้ำยมในบางพื้นที่แห้งถึงขั้นเดินข้ามไปอีกฝั่งหนึ่งได้  คลองหลายสายในจังหวัดปริมณฑลรอบๆกรุงเทพฯ และภาคกลางแห้งผากแบบไม่เคยเป็นมาก่อน  จนเดือดร้อนเทศบาลและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น  ไม่มีน้ำจะมาทำน้ำประปาอุปโภคบริโภคกับประชาชนในพื้นที่

          คำถามคือ  ทำไมประเทศไทยถึงรักษาป่าไว้ไม่ได้  ข้อมูลพบว่าการสำรวจเดิมในปี 2551  ประเทศไทยมีป่าไม้เหลือร้อยละ 33 ของพื้นที่ประเทศไทย  มาเมื่อปีพ.ศ. 2558 มีการสำรวจใหม่  พบว่าเหลืออยู่เพียงร้อยละ 30 โดยมี 6 จังหวัดที่ไม่มีป่าไม้เลย  คือ  นครปฐม, นนทบุรี, ปทุมธานี, พระนครศรีอยุธยา, สิงห์บุรี และอ่างทอง  และมีอีกหลายจังหวัดที่ป่าไม้เหลือไม่ถึง 1% ของพื้นที่ เช่น พิจิตร (0.29%),  สมุทรปราการ (0.43%) สมุทรสาคร และ สมุทรสงคราม

          ตัวเลขที่ผมอ้างอิงมานี้  เป็นตัวเลขที่ได้จากกรมป่าไม้  ซึ่งนักวิชาการหลายท่านเชื่อว่าเป็นตัวเลขที่สูงเกินจริง  เพราะบางส่วนไปนับรวมสวนยางพารา, ป่าเสื่อมโทรม และพื้นที่ป่าที่ถูกบุกรุกแผ้วถางแล้วเข้าไปด้วย

          ....ช่วง 1-2 เดือนมานี้  มีกระแสการตื่นตัวเรื่องการดูแลรักษาต้นไม้ขึ้นมาอีกระลอกหนึ่ง  คือ  กระแสการตัดแต่งต้นไม้ในเขตเมืองแบบไม่ถูกวิธี เพราะตัดแบบหั่นยอด  ตัดเอากิ่งที่แข็งแรงออก  ทำให้ต้นไม้ในเมือง และเขตเทศบาลจำนวนมาก กลายเป็นต้นไม้ “เอ๋อ” เพราะเสียรูปทรง อ่อนแอ ดูไม่สมส่วนงดงาม และบางต้นก็แคระแกรนไปเลย  มีการเปิดwebsite รณรงค์เผยแพร่ปัญหานี้  และมีคนร่วมสนับสนุนมากพอประมาณ  โดยเฉพาะต้นไม้ในกรุงเทพมหานครประสบกับปัญหานี้มาก  จนมีคนแซวว่าหน่วยราชการไทย รักสายไฟฟ้ามากกว่าต้นไม้,  ต้นมะขามบริเวณท้องสนามหลวง ซึ่งถือว่าเป็นสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ของประเทศก็ประสบปัญหาเช่นเดียวกัน

          ....เวลาฝนตกใส่หลังคาบ้าน  ถ้าเป็นหลังคาสังกะสี หรือกระเบื้อง น้ำจะไหลพรวดๆลงข้างล่างหมด  ฝนหยุดเมื่อไร น้ำบนหลังคาก็หยุดตอนนั้น  แต่ถ้าเป็นหลังคามุงจาก หรือหญ้าแฝกบางทีฝนหยุดไปแล้ว 10-15 นาที  ก็ยังมีน้ำไหลติ๋งๆจากชายคาลงมา เพราะใบหญ้าแฝกและจาก ช่วยซึมซับน้ำเอาไว้แล้วค่อยๆปล่อยให้ไหลออกมา  หลักการนี้เป็นแบบเดียวกับการดูดซับน้ำฝนไว้ของต้นไม้  ทำให้แม่น้ำลำคลองของเรามีน้ำไหลทั้งปี แม้จะไม่มีฝนตกในฤดูแล้งก็ตาม  พอต้นไม้ป่าไม้ถูกโค่นทำลาย  แม่น้ำลำคลองก็เลยพลอยกระทบไปด้วย

          ...ในวาระที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติครบ 70 ปี  ในวันที่ 9 มิถุนายน 2559 นี้  หลายจังหวัดได้จัดให้มีโครงการปลูกป่าเฉลิมพระเกียรติ  ซึ่งถือเป็นฤกษ์นิมิตรหมายที่ดี  เพราะขณะนี้เป็นช่วงต้นฤดูฝน  ทางกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้เตรียมกล้าไม้ไว้หลายล้านต้น  สำหรับแจกจ่ายแก่ประชาชนทั่วไป  และหน่วยงานราชการ  

          ....ในประเทศบรูไน  ซึ่งแม้เป็นประเทศเล็กๆ แต่ยังมีพื้นที่ป่าไม้เหลือถึง 80% ของเนื้อที่ประเทศ  รัฐบาลมีนโยบายที่สำคัญอย่างหนึ่งในการบำรุงรักษาป่าไม้ คือ ตัด 1 ปลูดทดแทน 4 ต้น  ซึ่งได้รับความร่วมมือจากประชาชนเป็นอย่างดี  ทำให้เป็นประเทศที่มีพื้นที่ป่าไม้มากที่สุดในกลุ่มประเทศ ASEAN ในขณะนี้  ซึ่งหากดูผลสำรวจในปี 2556 พบว่า

                    อับดับ 1  บรูไน            มีพื้นที่ป่าร้อยละ           74

                    อันดับ 2 ลาว                       "                  71

                    อันดับ 3 เมียนมาร์                  "                  63

                    อันดับ 4 มาเลเซีย                   "                  59

                    อันดับ 5 กัมพูชา                    "                  51

                    อันดับ 6 อินโดนีเซีย                "                  46

                    อันดับ 7 เวียดนาม                  "                  37

                    อันดับ 8 ไทย                        "                  29

                    อันดับ 9 ฟิลิปปินส์                  "                  23

                    อันดับ 10 สิงค์โปร์                  "                  3

          ที่น่าทึ่งคือ ประเทศญี่ปุ่น และเกาหลีใต้ที่ยังคงรักษาพื้นที่ป่าไว้ได้ถึง 67% และ 64% ตามลำดับ  จะเห็นว่าประเทศไทยเรามีการบ้านที่จะต้องทำอีกแยะในเรื่องนี้

          ....พระธรรมโกศาจารย์ (พุทธทาส  อินทปัญโญ) เคยกล่าวไว้ว่า “เรื่องหนึ่งที่คนสนใจกันน้อย  คือการเป็นเกลอกับธรรมชาติ”  ขยายความคือ ท่านอธิบายว่า “ต้นไม้นั้นพูดได้ และก้อนหินแสดงธรรม”  นอกจากนี้ท่านยังพูดถึงการปลูกต้นไม้ที่สัมพันธ์กับอายุในวัยต่างๆ เช่น เด็กๆมักจะชอบปลูกไม้ดอก  เมื่อโตขึ้นก็จะปลูกต้นไม้ผลที่กินได้  ขายได้  พออายุสูงวัยก็จะปลูกต้นไม้ใหญ่เชิงสัญลักษณ์  เช่น ต้นโพธิ์  ต้นยางนา  ต้นพะยูง อย่างนี้เป็นต้น...