• ขนาดตัวอักษร  Normal size text | Increase text size by 10% | Increase text size by 20% | Increase text size by 30%

ข้าวโพด

ข้าวโพด

 

 “สมุนไพรที่นำเสนอนี้ ผู้เขียนได้แปลและเรียบเรียงจากหนังสือ “พจนานุกรมสมุนไพรจีน” ของประเทศจีน ขนาดน้ำหนักของสมุนไพรที่ใช้นี้แปลและคิดคำนวณมาจากที่จีนบันทึกไว้ ซึ่งเป็นขนาดที่ใช้ในผู้ใหญ่ ดังนั้นเวลานำมาใช้ต้องดัดแปลงน้ำหนักของยาให้เหมาะสมกับอายุ น้ำหนักและสุขภาพของผู้ใช้ด้วย”

                    

 

ข้าวโพด

⇒  ชื่ออื่น

ข้าวสาลี, ข้าวแข่(เงี้ยว- แม่ฮ่องสอน) , สาลี (ภาคเหนือ), มือเคส่ะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), โพด (ใต้) , เง็กจกซู่,เง็กบี้ (จีน) ,Corn, Indian, Corn, Maize

⇒ ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Zea mays L. วงศ์ Gramineae

⇒ ลักษณะ
เป็นพืชจำพวกหญ้า ลำต้นอวบตั้งตรงแข็งแรง เนื้อในฟ่ามคล้ายฟองน้ำ สูง 1-4 เมตร ข้อโคนต้นใกล้ดินมีรากค้ำจุน ใบเป็นเส้นตรงปลายแหลม ยาว 30-100 ซ.ม. กว้าง 2-10 ซ.ม. เส้นกลางใบเห็นได้ชัด ขอบใบมีขนอ่อน ๆ สีขาว ช่อดอกตัวผู้ออกที่ยอด ดอกย่อยมีก้านเกสรตัวผู้ 9-10 อัน เป็นเส้นบางใส อับเรณูเหลืองส้มยาวประมาณ 5 มม. ช่อดอกตัวเมียออกจากง่ามใบ ลักษณะทรงกระบอกขนาดใหญ่ ยอดเกสรตัวเมียเป็นเส้นบาง ๆ คล้ายเส้นไหม ยาวยื่นพ้นออกมาเป็นจำนวนมาก ผลเป็นฝักทรงกระบอกยาว เมล็ดมีจำนวนมากเรียงกันเป็นแถวหลายแถว เมล็ดลักษณะกลม ปลายมน ด้านข้าง 2 ข้างแบนเรียงชิดติดกันบนแกนทรงกระบอก ผิวเรียบเป็นมัน สีเหลือง เหลืองออกแดง ขาวหรือสีม่วงดำ เป็นพืชพื้นเมืองของอเมริกา ปัจจุบันมีปลูกกันทั่วไปตามเขตร้อนและเขตอบอุ่น มีการผสมพันธุ์ต่าง ๆ มากมายหลายพันธุ์

⇒ส่วนที่ใช้
ราก, ใบ, ยอดเกสรตัวเมีย (ไหมข้าวโพด), ช่อดอก,เมล็ด, และซังข้าวโพด ใช้เป็นยา
ฝักแก่ เก็บตากแห้งแล้วแยกเมล็ด ซังข้าวโพด และยอดเกสรตัวเมียออกจากกัน ตากแห้งเก็บไว้ใช้
ต้นและใบ ใช้สด หรือล้างให้สะอาด ตากแห้ง เก็บไว้ใช้
ราก ใช้สด หรือล้างให้สะอาด ตากแห้งเก็บไว้ใช้

⇒ สรรพคุณ
เมล็ด รสชุ่ม สุขุม ไม่มีพิษ ฝาดสมาน บำรุง หัวใจ ปอด ทำให้เจริญอาหาร ต้มกินขับปัสสาวะ
ซัง รสชุ่ม สุขุม ไม่มีพิษ ขับปัสสาวะแก้บวมน้ำ แก้บิดและท้องร่วง
ยอดเกสรตัวเมีย (ไหมข้าวโพด) รสชุ่ม สุขุม ขับปัสสาวะ ขับน้ำดี แก้ไตอักเสบ บวมน้ำ ตับอักเสบเป็นดีซ่าน ความดันเลือดสูง ถุงน้ำดีอักเสบ นิ่วในถุงน้ำดี เบาหวาน อาเจียนเป็นเลือด โพรงจมูกอักเสบ เลือดกำเดาออกง่าย ฝีหลายหัวที่เต้านม
ต้นและใบ แก้นิ่ว ใช้สดหรือแห้ง
ราก ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว และอาเจียนเป็นเลือด

⇒ วิธีและปริมาณที่ใช้
เมล็ด ต้มกินหรือบดเป็นแป้งทำขนมกิน
ซัง แห้ง 10-12 กรัมต้มน้ำกิน หรือเผาเป็นถ่านผสมน้ำกิน ใช้ภายนอก เผาเป็นเถ้า บด ผสมทา
ยอดเกสรตัวเมีย (ไหมข้าวโพด) แห้ง 30-60 กรัม ต้มน้ำกินหรือเผาเป็นเถ้า บดผสมกิน ใช้ภายนอกใช้สูบหรือรมควัน
ต้นและใบ ใช้จำนวนพอประมาณ สดหรือแห้งต้มน้ำกิน
ราก แห้ง 60-120 กรัม ต้มน้ำกิน

⇒ ตำรับยา
1. แก้บวมน้ำ ใช้ซังข้าวโพดแห้ง 60 กรัม ฮวงเฮียงก้วย (ผลของ Liquidambar Taiwaniana Hance) 30 กรัม ต้มน้ำกิน หรือใช้ยอดเกสรตัวเมียแห้ง 60 กรัม ต้มน้ำกิน (ห้ามใส่เกลือแกง)

2. แก้ไตอักเสบ หรือเริ่มเป็นนิ่วในไต ใช้ยอดเกสรตัวเมียพอประมาณ ต้มให้ข้นกิน

3. แก้นิ่ว ใช้ต้นและใบ สดหรือแห้งต้มน้ำกินหรือใช้รากแห้ง 60-120 กรัม ต้มน้ำกิน

4. ขับปัสสาวะ ใช้ยอดเกสรตัวเมียหรือซังข้าวโพด ต้มน้ำกินแทนน้ำชา

5. แก้ตรากตรำทำงานหนัก ไอเป็นเลือด ตกเลือด ใช้ยอดเกสรตัวเมียต้มกับเนื้อสัตว์กิน

6. แก้เบาหวาน ใช้ยอดเกสรตัวเมียแห้ง 30 กรัม ต้มน้ำกิน

7. แก้ความดันเลือดสูง ใช้ยอดเกสรตัวเมียแห้ง เปลือกแตงโมแห้ง เปลือกกล้วยหอมแห้งต้มน้ำกิน

8. แก้ท้องร่วง ใช้ซังข้าวโพดเผาเป็นถ่าน บดผสมน้ำกิน

9. แก้เด็กเป็นแผลที่ผิวหนังมีเลือดออ ใช้ซังข้าวโพดเผาเป็นเถ้า ผสมน้ำมันเมล็ดป่านหรือน้ำมันพืชทา

10. แก้ความจำเสื่อม ลืมง่าย ใช้ยอดเกสรตัวเมียแห้งใส่กล้องยาสูบจุดสูบ

⇒ ผลรายงานทางคลินิกของจีน
1. แก้โรคไตอักเสบเรื้อรัง
ใช้ยอดเกสรตัวเมีย แห้ง 50 กรัม ใส่น้ำอุ่น 600 มล. ใช้ไฟอ่อนต้มให้เดือดประมาณ 20-30 นาที ให้เหลือน้ำ 300-400 มล. กรองยอดเกสรตัวเมียออก กินให้หมดภายใน 1 วัน โดยกินครั้งเดียวหรือแบ่งกินหลายครั้ง จากคนไข้ 9 ราย รักษาเป็นเวลา 10 เดือน ได้ผลหาย 3 ราย อาการดีขึ้น 2 ราย ไม่ได้ผล 4 ราย ยอดเกสรตัวเมียมีฤทธิ์หลักคือ ขับปัสสาวะ ทำให้ไตทำงานดีขึ้น อาการบวมน้ำและปริมาณสารไข่ขาว หรืออัลบูมิน (Albumin) ในปัสสาวะลดลง คนไข้กินติดต่อกัน 6 เดือน ยังไม่ปรากฏอาการพิษแต่อย่างใด

2. แก้โรคเกี่ยวกับไต
ใช้ยอดเกสรตัวเมียแห้ง 60 กรัม ล้างน้ำให้สะอาดต้มกินเช้าและเย็น วันละ 2 ครั้ง ให้กินโปแตสเซียมคลอไรด์ครั้งละ 1 กรัม วันละ 3 ครั้งร่วมด้วย จากคนไข้ 12 ราย 10 รายมีอาการบวมน้ำทั่วตัวอย่างรุนแรง บวมมากที่หน้าอกและท้อง อีก 2 รายอาการไม่รุนแรงนัก หลังการรักษา 3 เดือน อาการบวมน้ำทั่วทั้งตัวหายหมด 9 ราย อาการดีขึ้นมาก 2 ราย ส่วนอีก 1 รายใช้ระยะเวลาเพียง 15 วัน เท่านั้นก็หาย โดยทั่วไปหลังจากกินยานี้ 3 วันปัสสาวะมากขึ้น ปริมาณอัลบูมินและสารพวกไนโตรเจนที่ไม่ใช้โปรตีนในปัสสาวะลดลง คนไข้บางรายมีปริมาณอัลบูมินในเลือดสูงขึ้น บางรายความดันเลือดลดลงสู่ระดับปกติ

3. แก้เด็กโดนพิษมีอาการอาหารไม่ย่อย
ใช้ซังข้าวโพด 500 กรัม เปลือกทับทิม 120 กรัม ผิงไฟให้แห้ง บดเป็นผง ผสมน้ำให้ได้ 1500 มล. ให้กินขนาด 10 มล. ต่ออายุ 1 ปี (ผงให้กินขนาด 1.5 กรัม ต่ออายุ 1 ปี) วันละ 3 ครั้ง จากคนไข้ 12 ราย มี 8 รายที่ใช้ยานี้อย่างเดียว อีก 4 รายให้ยาฆ่าเชื้ออย่างอื่นร่วมด้วย สามารถแก้อาการพิษได้ อยู่ในโรงพยาบาลอย่างน้อยที่สุด 2 วัน นานที่สุด 5 วัน ในระหว่างการรักษาต้องคอคอยดูแลระดับน้ำ และอุณหภูมิของร่างกายไม่ให้ผิดปกติ

⇒ผลทางเภสัชวิทยา
การสกัดจากยอดเกสรตัวเมียมีฤทธิ์ดังนี้
1. ฤทธิ์ขับปัสสาวะของคนและกระต่าย น้ำต้มสกัดมีฤทธิ์ขับปัสสาวะและขับปริมาณคลอไรด์ออกมากขึ้น น้ำต้มสกัดเคี่ยวให้ข้น ตกตะกอนด้วยแอลกอฮอล์ ตะกอนที่ได้นี้มีฤทธิ์ขับปัสสาวะได้มาก ไม่ว่าใช้กินหรือฉีดเข้าใต้ผิวหนัง หรือฉีดเข้าหลอดเลือดดำ จะออกฤทธิ์ที่บริเวณนอกไตมากกว่าในไต น้ำสกัดสามารถละลายก้อนนิ่วพวกคาร์บอเนต (Carbonates) ในไตได้ แต่ไม่ละลายนิ่วพวกอ๊อกซาเลต (Oxalates)

2. ฤทธิ์ต่อระบบการไหลเวียนของเลือด น้ำต้มสกัดฉีดเข้าหลอดเลือดดำของสุนัขทดลองที่ทำให้สลบ มีผลทำให้ความดันเลือดลดลง สารสกัดจากยอดเกสรตัวเมียฉีดเข้าช่องท้องของหนูเล็กที่ทำให้มีความดันเลือดสูง สามารถลดความดันเลือดได้ 17-18 มม.ปรอท เมื่อหยุดฉีดยาความดันเลือดก็จะเพิ่มกลับสู่ระดับปกติ

3. ฤทธิ์ลดน้ำตาลในเลือด สารสกัดจากน้ำแช่สกัดยอดเกสรตัวเมีย สามารถลดน้ำตาลในเลือดของกระต่ายได้ดี

4. ฤทธิ์ห้ามเลือดและขับถ่ายของเสียจากถุงน้ำดี สารสกัดจากยอดเกสรตัวเมียสามารถเร่งการขับของเสียและลดปริมาณของสารที่มีสีจากถุงน้ำดี ใช้เป็นยาขับน้ำดีในคนที่เป้ฯโรคถุงน้ำดีอักเสบเรื้อรังเนื่องจากท่อน้ำดีตีบตัน นอกจากนี้ยังสามารถทำให้เลือดแข็งตัวได้เร็วขึ้น โดยทำให้มีปริมาณเอ็นไซม์ที่ช่วยในการแข็งตัวของเลือดมากขึ้น และอาจใช้เป็นยาห้ามเลือด ยาขับปัสสาวะในคนที่เป็นนิ่วในกระเพาะปัสสาวะ

⇒ การเป็นพิษ
ตะกอนที่ได้จากการตกตะกอนน้ำแช่สกัดเข้มข้นด้วยแอลกอฮอล์ ฉีดเข้าหลอดเลือดดำกระต่าย ขนาดที่ทำให้ตายคือ 250 มก. ต่อน้ำหนักตัว 1 กก. ขนาดที่มีฤทธิ์ขับปัสสาวะคือ 1.5 มก. ต่อน้ำหนักตัว 1 กก. ซึ่งเป็นขนาดที่ต่างกันมาก และในขนาดที่มีฤทธิ์ขับปัสสาวะนี้จะไม่มีผลต่อหัวใจ ความดันเลือด การหายใจหลอดเลือด และกล้ามเนื้อเรียบที่ลำไส้
สารสกัดจากยอดเกสรตัวเมีย นำมาทดลองให้สัตว์กินในขนาดต่าง ๆ กัน ยังไม่พบอาการเป็นพิษอื่นใด

⇒ หมายเหตุ
เมล็ดให้แป้ง ใช้ทำขนม ทำกาว (เช่นกาวปิดซองจดหมาย) ทำกลูโคส ผลิตแอลกอฮอล์ เป็นต้น
ในฟิลิปปินส์ ใช้น้ำต้มจากฝักสดหรือแห้ง หรือจากยอดเกสรตัวเมีย เป็นยาขับปัสสาวะ ใช้ภายนอกเป็นยาพอกแก้แผลเรื้อรัง บวม และปวดข้อ ข้าวโพดคั่วชงน้ำร้อนกินเป็นยาแก้อาการคลื่นไส้อาเจียน

ยอดเกสรตัวเมีย ใช้แก้โรคเกี่ยวกับระบบทางเดินปัสสาวะ
น้ำมันข้าวโพด ใช้ปรุงอาหาร ทำน้ำมันสลัดใช้ในอุตสาหกรรมสบู่ สี และใช้เป็นวัตถุดิบในอุตสาห-กรรมยางเทียม
เปลือกฝักข้าวโพด ใช้ทำกระดาษ ชั้นในเป็นเยื้ออ่อนนุ่มบาง ๆ ใช้มวนบุหรี่สูบ

ซังข้าวโพด มีกรดอะดิปิค (Adipic acid) ใช้เป็นตัวผสมร่วมกับ เอธีลีนกลัยคอล (ethylene glycol) ในอุตสาหกรรมยางเทียม ทำเสื่อน้ำมัน และใช้ในอุตสาหกรรมเซลลูลอยด์ นอกจากนี้ซังข้าวโพดยังใช้เป็นเชื้อเพลิง ทำกล้องยาสูบ ใช้ผสมทรายและซีเมนต์ก่อสร้างโรงเลี้ยงสัตว์ เนื่องจากซังข้าวโพด ดูดน้ำได้มาก จึงต้องผสมสารกันน้ำด้วย

ในอัฟริกาใต้ใช้ใบชงน้ำร้อนกินแก้เยื่อเมือกบวมอักเสบ นิ่ว ปัสสาวะขัด ใช้เป็นยาขับปัสสาวะ ฤทธิ์ในการขับปัสสาวะอาจเนื่องมากจากกรดกลัยโคลิค (glycolic acid)

 

ข้อมูลสื่อ

22-011
นิตยสารหมอชาวบ้าน 22
กุมภาพันธ์ 2524
อื่น ๆ
ภก.ชัยโย ชัยชาญทิพยุทธ